ĐÚNG NƠI – ĐÚNG CHỖ
Năm 2017, giới thể thao điện tử bộ môn Liên minh huyền thoại thế giới bị chấn động bởi lối chơi của một đội tuyển đến từ Việt Nam. Đội tuyển đó thổi làn gió mới vào cách chơi môn thể thao đó, mang đến nhiều chiến thuật mới lạ, cũng như đem trở lại những chiến thuật xưa cũ tưởng chừng như đã không còn hiệu quả trong lối chơi hiện đại. Và đội tuyển đó đạt được nhiều thanh công vang dội cũng như tạo những cơn địa chấn trước những đội tuyển được đánh giá cao hơn.
Vị huấn luyện viên của đội tuyển đó đã chia sẻ một câu nói khiến bản thân tôi luôn thấy ấn tượng: “Tôi luôn tin rằng có một cách khác để chơi trò chơi này.”
Tôi may mắn được tiếp xúc và học cờ vua từ lúc còn nhỏ, và từ đấy đến giờ tôi nhìn nhận cờ vua là một môn thể thao thực sự phức tạp. Cờ vua bao gồm khai cuộc, trung cuộc và tàn cuộc. Có rất nhiều dạng khai cuộc, mỗi khai cuộc gồm nhiều biến thể khác nhau. Mỗi biến thể khác nhau lại dẫn đến những nước cờ khác nhau, thế trận khác nhau, trung cuộc và tàn cuộc cũng khác nhau.
Tình cờ và May mắn, tôi đọc một cuốn sách liên quan đến “positional play” giúp tôi thực sự thay đổi cũng như phát triển cách tôi tiếp cận thế giới trên bàn cờ cũng như có cái nhìn khác đi về phương pháp dạy con trẻ môn cờ vua và cảm thấy cách tiếp cận này trong việc dạy và học cờ vua rất thú vị.
“À thì ra chơi cờ, học cờ cũng giống như xếp hình LEGO vậy, bắt đầu từ việc sắp xếp và phối hợp các quân cờ và đặt chúng vào đúng vị trí cũng như thứ tự.”
Phần 1: QUÂN MÃ (KNIGHT)
Khi con trẻ được đặt vào đúng môi trường, chúng có thể phát huy được những điểm mạnh của mình, con trẻ trở nên tự tin và phát huy được hết khả năng tiềm tàng của bản thân. Trong cờ vua cũng tương tự như vậy, nếu đặt các quân cờ vào đúng vị trí để phát huy hết sức mạnh của nó, người chơi sẽ có được rất nhiều lợi thế.
Trong bài viết lần này, tôi muốn cùng mọi người tìm hiểu về cách làm thế nào để phát huy tối đa sức mạnh của quân Mã.
- Sức mạnh của quân Mã khi được đặt vào đúng vị trí:
Và những vị trí của quân Mã như vậy được gọi với cái tên “ô tiền đồn”, hay tôi thường gọi vui nó là “ô tiền đô=$”.
Một “ô tiền đô=$” dành cho Mã, là ô cờ mà quân Mã có thể phát huy sức mạnh khi được đặt ở đó.
- Làm thế nào để tìm được “ô tiền đô” cho Mã:
Ở các giải đấu cờ vua dành cho học sinh, câu chuyện thường gặp là các con hoàn thành ván đấu rất nhanh và thường khi thua cuộc, phụ huynh sẽ khuyên/la mắng các con nên dành nhiều thời gian hơn để quan sát, để suy nghĩ. Nhưng “quan sát cái gì”, “suy nghĩ cái gì” thì tôi lại thường không được nghe thấy. Hay chỉ là việc Phụ huynh hay áp đặt và tạo ra quá nhiều áp lực cho các con, trong khi giải thưởng thì chỉ có một vài, mà số lượng người tham gia giải thì lại quá đông, liệu Quý Phụ huynh đã dành cho con đủ nhiều thời gian, và cùng con tìm hiểu nguyên nhân sâu xa của thua cuộc
Tương tự phương pháp đặt ra những câu hỏi nhằm kích thích trí tò mò cũng như khả năng suy luận của con trẻ về một sự vật hiện tượng, tôi luôn đặt một vài câu hỏi để tìm ra những “ô tiền đô” cho Mã:
- Mã ở đấy có tác dụng gì không?
- Mã ở đấy sẽ bị đe dọa như thế nào?
- Làm sao để chống lại mối đe dọa đấy?
Vậy tôi sẽ quan sát cái gì để tìm ra những “ô tiền đô=$”?
Tôi tin rằng câu trả lời nằm ở Cấu trúc tốt (Pawn structure).
Bởi vì với Mã, tốt là những người đồng minh tuyệt vời nhất, và cũng là những kẻ thù nguy hiểm nhất.
- Áp dung thực tiễn:
Ví dụ 1: Hướng con trẻ đến việc chơi cờ theo kế hoạch và ý tưởng, tưởng tượng đến thế cờ, hình ảnh cuối cùng sau khi một loạt các nước đi thay vì suy nghĩ từng nước đi.
Quan sát cấu trúc tốt ở đây, chúng ta có thể nhận thấy rằng tốt ở cánh Hậu của quân đen nằm hoàn toàn ở ô đen, với c5 được giữ bởi tốt b6, tốt b6 được giữ bởi tốt a7.
Vậy nếu như tốt a7 bị tấn công? Đen chỉ có thể phòng thủ bởi 1 trong các quân:
- Tượng ở ô b7
- Vua ở ô a8 hoặc b8
Vậy nếu như chúng ta có thể tìm cách để đưa Mã lên ô c6? Một ô quá tuyệt vời dành cho Trắng. Mã Trắng vừa có thể tấn công vào tốt a7, vừa có thể kiểm soát ô b8.
Không những thế, Mã ở c6 không lo sợ bị tấn công bởi Tốt và vua đen nhờ vào sự hỗ trợ của tốt ở ô b5.
Tốt b5 là người đồng minh tuyệt vời cho Mã Trắng trong trường hợp này.
Còn làm sao để đưa Mã xuống ô c6? Đó là câu chuyện của tính toán sau này.
Ví dụ 2: Con trẻ, không chỉ có năng khiếu trong một lĩnh vực nhất định
Câu hỏi: Nhưng không phải chỉ có một “ô tiền đô”.
Hình trên cho thấy cấu trúc tốt rất thường xuất hiện (đặc biệt trong phòng thủ Ấn độ cổ), nhưng có chút khác biệt ở tốt cánh Vua với việc Trắng có tốt chồng ở f2 và f3.
Đối với bản thân tôi, cả d4, c5 hay f4 đều là ô cờ mạnh dành cho quân Mã đen, và sự hiệu quả khi đặt quân vào từng ô đó sẽ khác nhau tùy thuộc vào chiến lược và kế hoạch tấn công trong từng trường hợp cụ thể.
Nếu bạn muốn tấn công cánh Vua, khai thác điểm yếu về cấu trúc Tốt yếu của Trắng, Nf4 (Mã ở cột f hàng 4) có lẽ là sự lựa chọn hợp lý. Lúc này Mã sẽ được bảo vệ bởi tốt e5, cũng như không lo sợ về việc bị tấn công bởi tốt cột g và cột e.
Nếu bạn có kế hoạch tấn công cấu trúc Tốt ở cánh Hậu, Nc5 là lựa chọn không tồi. Nhưng với ý tưởng này, trắng có thể phản công bởi tốt a4. Vậy nên người chơi có thể cân nhắc đến việc đẩy chốt a5 trước khi thực hiện.
Trong trường hợp bạn muốn vừa tấn công điểm yếu f3, vừa gây áp lực ở trung tâm, Nd4 có thể được đưa vào xem xét. Nd4 vừa được giữa bởi tốt e5, cũng như không bị tấn công bởi chốt Trắng khi chúng ta đã đổi được 1 con mã.
Nhưng, đó chưa phải là tất cả!!!
Bạn nghĩ sao về việc Mã nằm ở ô e6?
Trong tương lai gần, Mã sẽ không bị quấy rầy bởi sự bị động của quân Tượng nằm ở b1. Bên cạnh đó, việc Mã nằm ở e6 làm cho kế hoạch của quân đen trở nên linh hoạt hơn và chưa lộ rõ ý đồ cụ thể, khiến việc phòng thủ và điều quân của quân Trắng trở nên bị động hơn rất nhiều.
Cũng tương tự với việc linh hoạt sử dụng quân Mã cùng nhiều “ô tiền đồ” tùy thuộc vào từng kế hoạch khác nhau, con trẻ cũng không nên bị giới hạn trong một lĩnh vực nhất định. Theo kinh nghiệm cá nhân của mình, xung quanh tôi, những người thành công nhất lại là những người theo đuổi nhiều lĩnh vực, chứ không phải chỉ giỏi một lĩnh vực chuyên môn cụ thể. Tôi tin rằng con trẻ cũng nên được định hướng như vậy, được tiếp cận với nhiều môi trường chứ không cần phải dành toàn bộ thời gian tập trung cho 1 công việc duy nhất. Con có thể rất có năng khiếu trong bộ môn cờ, nhưng như vậy không có nghĩa là con trẻ không thể giỏi xuất sắc ở những lĩnh vực khác nữa. Hãy luôn trao cho con trẻ những cơ hội mới, để con trẻ có thể bộc lộ được mình thực sự thích và đam mê điều gì từ nhỏ.
Cờ vua, và đặc biệt là quân Mã, mang lại cho con trẻ cách suy nghĩ một vấn đề theo nhiều góc cạnh. Nhiều vị trí, nhiều chiến lược, nhiều ý tưởng tấn công hay phòng thủ, mang đến cho con trẻ hiểu được rằng cờ vua không phải chỉ luôn luôn hướng về nước đi tốt nhất. Kĩ năng khám phá những ý tưởng mới, kĩ năng tưởng tượng đến những hình thái, hình cờ cuối cùng. Kĩ năng quyết định lựa chọn kế hoạch có hiệu quả nhất. Những kĩ năng cờ vua mang lại, lại chính là những kĩ năng mềm mà con trẻ được tôi rèn và hữu ích trong cả những lĩnh vực khác nữa.
Quay trở lại với ví dụ phía trên, tôi chủ trương hướng mã đến những ô mà tôi gọi đó là “ô ổn định”. Đó có thể không phải là ô tiền đồn, chưa mang lại giá trị cụ thể ngay trước mắt, nhưng ít nhất mã ở những ô cờ đó sẽ khó có thể bị đuổi đi trong một quãng thời gian ngắn. Và khi dạy cờ, tôi cũng hướng con trẻ đến những điều như vậy: sự linh hoạt và sáng tạo trong lúc chơi cờ.
- Để con trẻ nhìn sự vật hiện tượng rộng hơn một chút, và xa hơn một chút.
Ví dụ cuối cùng tôi muốn cùng mọi người tiếp cận một hình cờ thường gặp từ khai cuộc phòng thủ Caro-Kahn. Chúng ta sẽ cùng nhau bàn luận làm thế nào để hiểu về một khai cuộc thông qua cấu trúc tốt và những ý tưởng trong khai cuộc có liên quan đến việc sử dụng Mã
Đặc biệt cảm ơn tác giả Mauricio Flores Rios cùng cuốn sách Chess Structures – a Grandmaster Guide cực kì hữu ích đã giúp tôi có thể hiểu sâu hơn và có cái nhìn rõ ràng hơn về thế cờ này.
Với thế cờ này, hai ô cờ e5 và c5 với Trắng có thể coi là “đẹp”, bởi có sự hỗ trợ bởi quân tốt d4.
Nếu Đen muốn sử dụng tốt cột f để đuổi Mã trắng ở e5 bằng tốt f6, điều đó sẽ tạo ra điểm yếu ở tốt e6 khi giảm đi sự bảo vệ.
Trắng có một ý tưởng đẩy chốt c4. Và nếu đen không có kế hoạch phòng thủ, c5 có thể được xem xét tiếp theo. Lúc đó cấu trúc tốt của Trắng với d4, c5 sẽ tạo ra thêm một ví trị cực kỳ thuận lợi cho Mã trắng để nhảy vào là Nd6.
Với quân đen, liệu Nd5 có phải là một “ô tiền đô” không?
- Thoạt nhìn, Mã đen nằm ở d5 có vẻ như rất mạnh, bởi sự hỗ trợ bởi cả 2 tốt c6 và e6. Nhưng trong phòng thủ Carokann thường không mang lại hiệu quả quá cao.
- Không những vậy, Nd5 luôn có thể bị đe dọa bởi tốt đẩy c4.
Vì vậy mà kế hoạch chơi cho Trắng được viết trong cuốn sách đó là:
- Sử dụng Mã ở e5 và tấn công cánh Vua cùng sự kết hợp với Tượng ở d3.
- Sử dụng tốt c4-c5 để tạo “ô tiền đô” d6 nếu có thể.
Bên cạnh đó, Kế hoạch của quân Đen thường là phá vỡ trung tâm bằng c5 hoặc e5.
Bằng việc nhìn vào cấu trúc tốt, kế hoạch chơi toàn bộ ván cờ đâu đấy đã thành hình với những ý tưởng cơ bản.
“À thì ra, chúng ta có thể đâu đó mường tượng được một phần trung cuộc ngay từ những nước đi đầu tiên của ván cờ.”
À thì ra, chúng ta đâu đó có thể mượng tương được kết quả với những suy nghĩ và hình ảnh đầu tiên, nước đi đầu tiên, ngay từ khi bắt đầu một ván cờ, thông qua việc chúng ta có nghiêm túc chuẩn bị cho những gì sắp đến trong tương lai.
À thì ra, nếu con trẻ chăm làm bài tập nho nhỏ mỗi ngày, kì thi hết học kỳ sẽ cực kỳ dễ dàng.
À thì ra, nếu con trẻ tự tin hơn một chút trong từng buổi học, sẽ có lúc con trẻ sẽ tự tin khi đứng trước đám đông diễn thuyết.
À thì ra, nếu con trẻ chuẩn bị và chăm chỉ mỗi ngày, con trẻ sẽ trở thành bậc thầy trong một lĩnh vực nào đó. Và để con trẻ chăm chỉ, hãy để con trẻ làm điều con trẻ thấy vui.
À thì ra, nếu như chúng ta chăm chút cho con trẻ từng giây phút mỗi ngày ngay từ bây giờ, chúng ta đã đâu đó có thể nhìn thấy tương lai con mình giỏi như thế nào rồi.
Kết luận:
Cũng giống như quân Mã được đặt vào “ô tiền đô”, nếu con trẻ được đặt vào môi trường phù hợp, con trẻ sẽ trở nên xuất chúng.
P/S: Thuật ngữ “Ô tiền đô” thay vì “ô tiền đồn” mà chúng tôi sử dụng trong bài viết, với mục đích đặt những nền móng căn bản về tài chính để con trẻ có thể được tiếp cận với kiến thức tài chính ngay từ khi còn bé, bởi việc quản lý, kiểm soát, hiểu biết và có kiến thức căn bản về tài chính sẽ giúp con trẻ hoạch định tốt hơn về cuộc sống tương lai tốt đẹp, cũng như giúp con trẻ có thêm 1 kiến thức, biết thêm 1 thuật ngữ trong cờ vua.
